پول بدون پشتوانه یا پول سنتی چیست؟
پول بدون پشتوانه یا پول سنتی چیست؟
پول بدون پشتوانه یا پول دولتی یا پول تک نرخ یا پول سنتی و رایج (Fiat money) ارزی است که توسط دولت‌ها منتشر می‌شود و توسط هیچ دارایی فیزیکی پشتیبانی نمی‌گردد. از این دارایی‌های فیزیکی می‌توان به طلا و یا نقره اشاره کرد. بلکه این ارزها توسط دولتی که آن‌ها را منتشر کرده است پشتیبانی می‌شود. ارزش پول سنتی از رابطهٔ بین عرضه و تقاضا و همچنین نرخ ثابت انتشار این پول توسط دولت، نسبت به ارزش دارایی‌هایی که از آن پشتیبانی می‌کنند تعیین می‌شود. اسکناس‌های مدرن همگی جزو پول‌های سنتی هستند، از این اسکناس‌ها می‌توان به دلار آمریکا، یوروی اتحادیهٔ اروپا و دیگر ارزهای معتبر جهانی اشاره کرد.
نکات کلیدی:
- پول سنتی نوعی ارز است که توسط دولت‌ها منتشر می‌شود و توسط هیچ نوع کالایی مانند طلا پشتیبانی نمی‌گردد.
- پول سنتی به بانک‌های مرکزی کنترل بیشتری بر روی اقتصاد می‌دهد زیرا که آن‌ها می‌توانند میزان پولی که چاپ شده است را کنترل نمایند.
- بیشتر اسکناس‌های امروزی، مانند دلار آمریکا، از نوع پول‌های سنتی به‌شمار می‌آید.
- یک خطر در مورد پول‌های سنتی این است که در صورت چاپ شدن بیش از اندازه آن‌ها توسط دولت، امکان رخ دادن ابر تورم‌ها (Hyperinflation) وجود دارد.
پول‌های سنتی چگونه کار می‌کنند؟
پول‌های سنتی دارای ارزش می‌باشند زیرا که دولت‌ها ارزش آن‌ها را حفظ می‌کنند، و یا به این دلیل که دو طرف قرارداد برای انجام یک معامله بر روی ارزش آن توافق دارند. به‌طور تاریخی، دولت‌ها سکه‌ها را از دارایی‌های با ارزش فیزیکی مانند طلا و یا نقره ضرب می‌کردند، و یا پول‌هایی را چاپ می‌کردند که به‌ازای آن‌ها مقادیری از پشتوانهٔ کالاهای فیزیکی قرار داشت. پول‌های سنتی غیرقابل تبدیل بوده و قابلیت بازخرید نیز ندارند. کلمه (fiat) از واژه‌ای لاتین آمده و به معنی (اجازه دهید انجام شود – let it be done) می‌باشد.
به دلیل اینکه پول‌های سنتی به‌هیچ منبع فیزیکی متصل نیستند – که از این منبع فیزیکی می‌توان به یک انبار ملی از طلا و یا نقره اشاره کرد – ریسک از دست رفتن ارزش آن‌ها به دلیل تورم و یا حتی به دلیل رخ دادن اتفاقاتی مانند ابر تورم‌ها وجود دارد. اگر مردم اعتقاد خود را به ارز ملی کشورشان از دست دهند، این ارز دیگر دارای ارزشی نخواهد بود. این نقطه تفاوت آن با پول‌هایی است که توسط کالاهایی مانند طلا پشتیبانی می‌شوند. برای مثال، ارزش ذاتی طلا به علت تقاضای بالا برای آن در صنایع جواهرسازی، دکوراسیون، و همچنین کارخانه‌های تولید دستگاه‌های الکترونیکی، کامپیوترها و صنایع هوا فضا می‌باشد.
موارد مهمی که باید در مورد پول‌های سنتی در نظر داشته باشید
دلار آمریکا به‌عنوان یک پول سنتی و هم به‌عنوان یک پول قانونی، شناخته می‌شود که برای پرداخت خصوصی و عمومی مورد قبول واقع می‌شود. پول قانونی اساساً به هر ارزی گفته می‌شود که دولت آن را قانونی اعلام می‌کند. بسیاری از دولت‌ها ارزهای سنتی را صادر کرده، سپس آن‌ها را به‌عنوان پول قانونی از طریق قرار دادن استانداردی برای بازپرداخت بدهی‌ها اعلام می‌دارند.
در تاریخ ایالات متحده آمریکا، ارز این کشور توسط طلا و در برخی از موارد نقره، پشتیبانی می‌شد. دولت فدرال مبادلهٔ دلار به‌ازای طلای دولت را در نتیجهٔ تصویب قانون فوری بانکداری در سال 1933 ممنوع کرد. استاندارد طلا (gold standard)، که ارز دولت آمریکا را با طلاهای فدرال پشتیبانی می‌کرد، به‌طور کامل در سال 1971 و در زمانی که دولت آمریکا صدور طلا به دولت‌های خارجی به‌ازای ارز دولتی را کنار گذاشت، کاملاً خاتمه یافت.
از آن زمان، دلار آمریکا توسط «ایمان کامل و اعتبار – full faith and credit» دولت ایالات متحده آمریکا به‌عنوان «پول قانونی جهت پرداخت تمامی‌بدهی‌ها، اعم از عمومی و خصوصی» اما نه «قابل بازخرید توسط خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا و یا هیچ بانک مرکزی» پشتیبانی می‌شود. تمامی اینها به‌صورت پرینت شده بر روی اسکناس‌های دلار وجود دارند. در این حالت، دلار در حال حاضر به‌عنوان یک «پول قانونی – legal tender» شناخته می‌شود، تا اینکه یک پول «مشروع – Legal tender» باشد که می‌تواند برای مبادله شدن با طلا، نقره و یا هر کالای دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
مزایا و معایب پول‌های سنتی
مزایا:
- پول سنتی می‌تواند به‌عنوان یک ارز خوب خدمت کند اگر قوانینی که یک کشور در مورد واحدهای پولیش در نظر گرفته است را رعایت کند. ارزش ذخیره‌سازی، و همچنین آسان کردن مبادلات از جمله این قوانین هستند. همچنین این پول‌ها دارای حق‌الضرب (seigniorage) ویژه‌ای نیز هستند.
- پول‌های سنتی در قرن بیستم امتیازهایی را به‌دست آوردند زیرا دولت‌ها و بانک‌های مرکزی می‌خواستند تا اقتصاد خود را از بدترین تأثیرات چرخه‌های کسب‌وکاری محفوظ نگه دارند. از آنجایی که پول‌های سنتی به‌مانند طلا یک منبع کمیاب با اندازهٔ مشخص نیستند، بانک‌های مرکزی می‌توانند کنترل بسیار بیشتری بر روی میزان عرضهٔ آن‌ها داشته باشند که به آن‌ها این قدرت را می‌دهد تا بتوانند متغیرهای اقتصادی مانند عرضهٔ پول را در کنار نقدینگی، نرخ‌های بهره و همچنین شتاب پولی کنترل کنند. برای مثال، فدرال رزرو ایالات متحده آمریکا حکمی دوگانه در خصوص پایین نگه‌داشتنِ نرخ بیکاری و نرخ تورم دارد.
معایب:
- بحران رهن سال 2007 (mortgage crisis of 2007) و همچنین سقوط مالی رخ داده پس از آن، این ایده را تغییر داد که بانک‌های مرکزی نمی‌توانند لزوماً از وقوع کسادی و رکود در بازار با نظارت بر میزان عرضهٔ پول جلوگیری کنند. برای مثال، ارزی که به طلا وابسته باشد معمولاً با ثبات‌تر از پول‌های سنتی می‌باشد زیرا مقدار عرضه طلا همواره محدود می‌باشد. در زمان استفاده از پول‌های سنتی به علت عرضه نامحدود آن‌ها، امکان وقوع حباب‌های اقتصادی بیشتری وجود خواهد داشت.
مثال‌هایی از پول‌های سنتی
کشور آفریقایی زیمبابوه را می‌توان به‌عنوان بدترین مثال در این زمینه در اوایل دههٔ اول هزارهٔ جدید در نظر بگیریم. در پاسخ به مشکلات شدید اقتصادی، بانک مرکزی این کشور شروع به چاپ کردن با سرعتی بسیار بالا کرد. که این خود منجر به رخ دادن یک ابرتورم شد. ابرتورمی که تا حدود 230 تا 500 میلیارد درصد در سال 2008 پیش رفت. قیمت‌ها به‌طور دائمی رشد کرده و خریداران مجبور بودند تا کیسه‌های پول را برای خرید یک گیره کاغذ ساده با خود حمل کنند. در دوران اوج این بحران، یک هزار میلیارد دلار زیمبابوه‌ای تنها ارزشی برابر با چهل سنت از دلار آمریکا را داشت.
